Ο ναός της Αρτέμιδος στον οικισμό Νάς
Η γνωριμία μας με το νησί της Ικαρίας κατά τα τέλη Σεπτεμβρίου μας άφησε με τις καλύτερες εντυπώσεις.
Η Ικαρία είναι ένα από τα μεγαλύτερα νησιά του Αιγαίου με πληθυσμό περίπου 8000 άτομα και μαζί με τις γειτονικές νησίδες Φούρνοι αποτελούν την Περιφερειακή Ενότητα Ικαρίας. Το νησί είναι ορεινό στο μεγαλύτερο μέρος του και διασχίζεται από την οροσειρά του Αιθέρα. Η πλειονότητα των χωριών της είναι ορεινά εξαιτίας των πειρατικών επιδρομών του παρελθόντος.
Η Ικαρία έχει παράδοση στην παραγωγή ενός δυνατού κόκκινου κρασιού γνωστού από τον Όμηρο ως ‘’Πράμνειος οίνος’’. Είναι ως επί το πλείστον με κουμαριές, πρίνους και πευκοδάση. Υπάρχουν σπάνια και μοναδικά είδη ζώων, με πιο χαρακτηριστικά τα ημιάγρια κατσίκια ελευθέρας βοσκής, τα λεγόμενα ‘’ράσκα’’, τα οποία συναντώνται παντού, διαταράσσοντας τη χλωρίδα του νησιού από την υπερβόσκηση.
Σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία το νησί ονομάζεται Ικαρία από τον Ίκαρο ο οποίος με τη πτώση του στη θάλασσα έδωσε το όνομά του στο Ικάριο πέλαγος. Η αρχαία του ονομασία είναι ‘’Δολίχη’’, που σημαίνει μακριά, λόγω του μακρόστενου σχήματός της. Κατοικήθηκε από τη Νεολιθική εποχή από Πελασγούς και γύρω στο 750 π.Χ. την αποίκησαν Έλληνες από τη Μίλητο. Τον 6ο αιώνα π.Χ. συνενώθηκε διοικητικά με τη Σάμο. Εκείνη την εποχή χτίστηκε ο ναός της Αρτέμιδος στον οικισμό Νας.
Ο Νας (βλ. παραπάνω φώτο) ήταν ιερός τόπος για τους κατοίκους του Αιγαίου και σημαντικό λιμάνι του νησιού στην αρχαιότητα. Εκεί έκαναν θυσίες οι ναυτικοί στη θεά Άρτεμη πριν εξερευνήσουν τις επικίνδυνες θάλασσες γύρω από την Ικαρία. Ο ναός λεηλατήθηκε από τους κατοίκους του χωριού Χριστός Ραχών, οι οποίοι πήραν το μάρμαρο για να φτιάξουν ασβέστη. Το 1939 έγιναν ανασκαφές από τον Έλληνα αρχαιολόγο Λίνο Πολίτη, αλλά κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο πολλά από τα ευρήματα που είχαν βρεθεί εξαφανίστηκαν. Αργότερα το νησί πέρασε στην επιρροή των Ιπποτών της Ρόδου μέχρι το 1521, που η Οθωμανική Αυτοκρατορία ενσωματώνει την Ικαρία στις κτήσεις της.
Στις 17 Ιουλίου 1912 οι Ικαριώτες έδιωξαν τη μικρή τουρκική φρουρά και ανακήρυξαν το νησί τους ως ‘’Ελεύθερη Πολιτεία της Ικαρίας’’. Εξαιτίας των Βαλκανικών πολέμων αδυνατούσε να συνενωθεί με την Ελλάδα και για πέντε μήνες παρέμεινε ανεξάρτητη πολιτεία με δική της σημαία και ύμνο, ώσπου συνενώθηκε με την Ελλάδα με απόφαση της τότε Εθνοσυνέλευσης. Στη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου είχε τρομερές απώλειες σε έμψυχο και άψυχο δυναμικό. Οι άνθρωποι λιμοκτόνησαν και πάνω από 100 άτομα πέθαναν από ασιτία στον Καραβόσταυρο.
Κατά το παρελθόν οι Ικαριώτες έχτιζαν σπίτια χαμηλά με ένα δωμάτιο, σκεπή από πέτρινες πλάκες σε απόσταση από τα γειτονικά για το φόβο των πειρατών. Τα σπίτια είχαν μια χαμηλή πόρτα και ήταν φραγμένα από την πλευρά της θάλασσας με ψηλούς τοίχους, και χωρίς καμινάδα, επειδή ο καπνός θα πρόδιδε την ύπαρξη του σπιτιού. Ο καπνός διαχέονταν από τις πλάκες της στέγης και όλοι κοιμόντουσαν στο πάτωμα, ενώ φορούσαν σχεδόν τα ίδια ρούχα. Αυτός ο τρόπος ζωής συντελούσε στη μακροζωία και στην αταξικότητα. Κάθε σπίτι ήταν αυτάρκες χρησιμοποιώντας το γύρω χώρο του για καλλιέργεια των απαραίτητων.
Παρ’ όλη την αραιοκατοίκηση η συνεκτικότητα της κοινωνίας ήταν μεγάλη. Υπήρχαν τα πανηγύρια που συνέβαλαν στην τόνωση της οικονομίας των χωριών και διατηρούνται μέχρι σήμερα, οι ομαδικές συναθροίσεις.
Είναι χαρακτηριστική η έλλειψη σε έργα ρυμοτομίας λόγω της βραχώδους και απότομης μορφολογίας του εδάφους της.
Από τους κατοίκους χρησιμοποιείται η έκφραση ‘’ικαριώτικο ραχάτι’’ , που σηματοδοτεί τους αργούς ρυθμούς με τους οποίους κυλά η ζωή εκεί. Αυτό το γνώρισμα συναντιέται από τα καφενεία του Αγίου Κηρύκου (πρωτεύουσα του νησιού), μέχρι τα ορεινά χωριά των Ραχών, όπου τα μαγαζιά ανοίγουν μετά τη δύση του ηλίου, όμως αυτό οφείλεται στο ότι παλαιότερα οι άνθρωποι ασχολούνταν με γεωργικές εργασίες κατά τη διάρκεια της ημέρας. Η οικονομία ήταν ανταλλακτική και δεν χρησιμοποιούσαν νόμισμα μέχρι τα τέλη του 19ου αιώνα.
Το προσδόκιμο ζωής φτάνει τα 88,1 έτη ξεπερνώντας το μέσο όρο ζωής των υπόλοιπων Ελλήνων. Ερευνητές θεωρούν ως λόγο τον υγιεινό τρόπο ζωής και την έλλειψη άγχους.
Το πιο γνωστό από τα πανηγύρια της Ικαρίας είναι της Αγίας Μαρίνας στο χωριό Αρέθουσα την ημέρα της απελευθέρωσης του νησιού, στις 17 Ιουλίου, όπου χορεύουν τον γνωστό στο πανελλήνιο Ικαριώτικο χορό. Δεν παραλείπονται τα πανηγύρια στο Χριστό Ραχών, στον Αρμενιστή, στον Καραβόσταυρο, στο Μαγγανίτη και στον Κάμπο.
Στο πανηγύρι του Αη Στάθη
Σημαντική είναι και η Ιερά Μονή Θεοκτίστης στα βόρεια της Ικαρίας. Δίπλα βρίσκεται και ένα σπηλαιώδες εκκλησάκι το μικρό παρεκκλήσι με τις δυο επικλινείς πλάκες ως οροφή, όπου σύμφωνα με την παράδοση βρέθηκαν τα λείψανα της Οσίας Θεοκτίστης, που η ιστορία της είναι μοναδική και η μνήμη της τιμάται στις 9 Νοεμβρίου.
Στο εκκλησάκι της Οσίας Θεοσκέπαστης
